“`html
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Tarih sayfalarına gömülmüş olan korkutucu Bubonik veba, Orta Çağ’ın karanlık dönemlerinden yeniden gündeme gelerek, bu sefer adresini İç Moğolistan olarak belirledi. 7 Ağustos 2023’te, Moğolistan sınırları içerisinde veba tekrar ortaya çıktı. İlk tespit edilen vakadan yalnızca dört gün sonra, hastanın eşi ve kızı da benzer semptomlar ile hastaneye kaldırıldı. Böylece, tarihte ilk kez insandan insana bulaşma ihtimali net bir şekilde belirlendi. Peki, gerçekten 25 milyon insanın ölümüne neden olan bu hastalık geri mi dönüyor?
Çin, birkaç yıl önce benzeri bir salgın tehdidi ile karşı karşıya kalmıştı. Ancak bu kez durum daha da alarm verici. Çünkü vakaların yalnızca İç Moğolistan’la sınırlı kalmayıp, Rusya sınırındaki bölgelerde de yayıldığı belirtiliyor. Yetkililer, mevcut durumu kontrol altında tuttuklarını ifade etseler de, bir Orta Çağ kabusunun yeniden gündeme gelmesi, toplumda “Yeni bir pandeminin eşiğinde miyiz?” sorusunu gündeme getirdi. Bizler de merak edilenleri uzmanlara sorduk: Bubonik veba nedir? Nasıl bulaşır? Tekrar küresel bir tehdit olabilir mi?
BİR AİLENİN TAMAMI VEBAYA YAKALANDI
7 Ağustos 2023’te, İç Moğolistan bölgesinde tespit edilen Bubonik veba vakasında sadece 4 gün içinde iki ek vaka ortaya çıktı. Moğolistan’daki yetkililer, veba salgınını kontrol altına almak adına hızlı bir şekilde önlemler almaya başladı. Enfekte kişilerle yakın temasta bulunanlar için karantina uygulamaları derhal hayata geçirildi. Bu önlemlerin amacı, olası bulaşmayı durdurmak ve temaslıların erken semptomları dikkatle izlemektir. İyi haber olarak, temaslılar arasında alışılmadık bir semptom bildirilmedi, bu da enfeksiyonun yayılma riskinin düşük olabileceğini gösterdi. İç Moğolistan bölgesinin geçmişte veba salgınlarına maruz kaldığını da unutmamak gerekir.
Hıyarcıklı veba olarak bilinen Bubonik veban, adını bulaştığı insanda lenflerinde, kasıklarında ve koltuk altlarında oluşan hıyarcık benzeri ağrılı şişliklerden alır.
Daha Önce DE ÇİN’DE GÖRÜLDÜ
Son yıllarda dünyada kaydedilen diğer Bubonik veba vakaları genellikle Çin’i işaret etmekteydi. Çin hükümeti durumu yönetmek ve hastalığın yayılmasını önlemek için sıkı tedbirler aldı. Bu tedbirler arasında, yakın temaslıları izole etmek, veba taşıyan hayvanların avlanmasına ve tüketimine kısıtlamalar getirmek ve halkı şüpheli vakalar konusunda bilgilendirmek yer alıyordu. Yıllar önce Çin’deki vakalar bu önlemlerle kontrol altına alınmıştı; ancak günümüzde veba, hala birçok bölgede mevcut, en yaygın görüldüğü yerler ise Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Madagaskar ve Peru. Bu bölgelerde veba geçiren kişiler genellikle 3 ile 7 günlük bir kuluçka döneminin ardından grip benzeri semptomlar gösteriyor; ateş, titreme, vücut ağrıları, halsizlik, kusma ve mide bulantısı gibi belirtiler baş göstermektedir.
Tarihte ‘Kara Ölüm’ adıyla anılan veba, uzuvlarda kangrenimsi karartılara yol açarak insanların yaşamını sonlandırıyordu. 2010-2015 yılları arasında dünya genelinde 3 bin 248 vaka kaydedilmiş ve bunlardan 584’ü maalesef hayatını kaybetmiştir.
‘TEDAVİ EDİLMEZSE ZATÜRREYE DÖNEBİLİR’
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji uzmanı Prof. Dr. Funda Timurkaynak, “Bubonik veba, Yersinia Pestis bakterisi nedeniyle ortaya çıkan akut ve bulaşıcı bir hastalıktır. En sık görülen tipi, bakterinin alınmasından 2-6 gün sonra kendini ani ateş, baş ağrısı ve kas ağrıları ile gösterir; ardından lenf bezlerinde ağrılı şişlikler oluşmaktadır. Eğer bu evrede tedavi edilmezse, kan yoluyla sepsise ya da akciğerde zatürreye dönüşebilir.” şeklinde açıklamalarını sürdürdü. Veba genellikle ‘yersinia pestis’ bakterisini taşıyan pireler aracılığıyla insan ve hayvanlara bulaşırken, “Ayrıca, hasta kişilerden, insana ve enfekte hayvanlarla temasta bulunarak da bulaşmanın mümkün olduğunu” dile getirdi.
İç Moğolistan’daki vakaların insandan insana bulaşımını değerlendiren Prof. Dr. Funda Timurkaynak, “Bulaşma, veba zatürresi geçiren hastaların öksürüğü sırasında havaya yayılan damlacıkların solunması ile gerçekleşmektedir.” ifadesinde bulundu.
KEMİRGENLER VE EVCİL HAYVANLARA DİKKAT!
Dünya genelinde Bubonik veba gibi Orta Çağ hastalıklarının varlığı, nadir de olsa büyük bir tehlike olarak değerlendirilmektedir. Peki, Bubonik veba hangi koşullarda ortaya çıkıyor? Prof. Dr. Timurkaynak konuyu şu cümleleriyle açıkladı:
“Mikrobu taşıyan kemirgenlerin kontrolsüz olduğu, hijyen şartlarının yetersiz olduğu ortamlar hastalığın yayılmasını tetiklemektedir. Kemirgenlerden bulaşı, evcil hayvanlarda bulunan pirelerin var olduğu alanlar ve kalabalık yaşam koşulları da önemli risk faktörlerindendir. Enfekte olmuş bitlerin insanı ısırması, hastalıklı kemirgenlerle temas edilmesi veya hastalığı taşıyan kişilerin havaya saçtığı damlacıkların solunması da bulaşın yollarındandır. Kedi, köpek gibi evcil hayvanlar da hastalıklı kemirgenleri tüketerek hastalığı kapabiliyor.”
Prof. Dr. Timurkaynak, vebanın insana yalnızca zatürre hastalarının solunum sekresyonları yoluyla bulaşabileceğini, ayrıca bunun hasta kişilerden yakın çevrelerine yayılabileceğini ve küçük gruplar halinde salgınlar oluşturabileceğini belirtti. “Veba, Orta Çağ’da geniş çapta bulaşmış ve ‘Kara Ölüm’ adıyla anılmıştı. Fakat günümüzde hastalığın erken tespit, tedavi ve etkin koruma yöntemleri ile pandemik bir tehdit olacağı düşünülmemektedir” diyerek sözlerini tamamladı.
“`
